BILIM VA ODOB: HAYOTDA YUKSALISHNING OLTIN QOIDALARI
Har birimiz hayotda o'z o'rnimizni topishga, obro'-e'tiborli bo'lishga, farovon yashashga intilamiz. Bu yo'lda bizga eng katta yordamchi – bu ilm, ya'ni bilimdir. Ammo bilimning o'zi yuksalish uchun yetarlimi? Qadimiy hikmatlar shuni ko'rsatadiki, ilm odob va mas'uliyat bilan birga bo'lgandagina o'zining haqiqiy kuchini namoyon etadi. Keling, ota-bobolarimizning bu boradagi bebaho o'gitlariga bir nazar tashlaylik.
Har Bir Ilmning O‘z Fazilati Bor
Donishmandlar aytishadiki, inson o'rgangan har bir bilim uning shaxsiyatiga o'zgacha sayqal beradi.
- Qur'onni va diniy bilimlarni o'rganish insonning qadr-qimmatini oshiradi, unga ma'naviy ulug'vorlik baxsh etadi.
- Huquq va qonun-qoidalarni bilish insonning jamiyatdagi mavqeini mustahkamlaydi, o‘z haqqini tanitadi.
- Tarixni, hadislarni, ya'ni o'tganlarning tajribasini o'rganish insonning so'zini o'tkir, dalilini kuchli qiladi.
- Aniq fanlarni, masalan, matematikani o'rganish fikrni teranlashtiradi, mantiqni kuchaytiradi.
- Til o'rganish, notiqlik san'atini egallash esa insonning muomalasini go'zal, tabiatini nafis qiladi.
Ko'rinib turibdiki, ilm insonni har tomonlama boyitadi. Ammo bu boylikni saqlab qoladigan bir narsa borki, usiz barcha bilimlar zoye ketishi mumkin.
Eng Katta Boylik – O‘zini Tuta Bilish
Buyuk allomalarning eng muhim o'giti shuki: "Kim o'z sha'nini saqlamasa, ilmi unga foyda bermaydi". Bu – juda oddiy, ammo teran haqiqat. Tasavvur qiling, bir odam juda bilimdon, lekin xulqi yomon, odamlar bilan qo'pol muomala qiladi yoki aldaydi. Odamlar uning ilmini hurmat qiladimi yoki undan o'zini olib qochadimi? Albatta, undan uzoqlashishadi.
O'zini tuta bilish, sha'nini saqlash – bu halollik, to'g'riso'zlik, kamtarlik va odobdir. Agar insonda shu fazilatlar bo'lmasa, uning bilimi xuddi chiroyli, ammo ichi bo'sh idishga o'xshab qoladi. Jamiyatda bitta yomon xulq o'nta yaxshi fazilatdan ko'ra tezroq ko'zga tashlanadi. Odamlarning tabiatida hasad va raqobat bo'lgani uchun ular bilimli insonning yutug'idan ko'ra uning kamchiligini topib, gapirishga moyilroq bo'lishadi. Shuning uchun bilim egasi o'z odobi bilan o'zini himoya qilishi kerak. Ilm insonga qanot bersa, odob o'sha qanotlarni sinishdan asraydigan qalqondir.
Bilimli Odamning Mas'uliyati Katta Bo'ladi
Ilm insonga nafaqat imkoniyat, balki katta mas'uliyat ham yuklaydi. Oddiy odamning xatosi faqat o'ziga zarar keltirishi mumkin. Ammo jamiyatda obro'ga ega bo'lgan, odamlar so'ziga quloq soladigan bilimli insonning xatosi juda katta salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Donolar buni g'arq bo'layotgan kemaga o'xshatishgan: "Olimning adashishi – kema halokatiga o'xshaydi. U bilan birga ko'plab odamlar ham g'arq bo'ladi". Chunki ko'pchilik unga ishonadi, undan o'rnak oladi. Agar yo'lboshchi adashsa, ortidan ergashganlar ham chuqurlikka qulaydi. Shu sababli, ilm egasi har bir so'zini o'ylab gapirishi, har bir ishini o'lchab qilishi lozim. Uning xatosi shaxsiy ayb emas, balki jamiyatga nisbatan xiyonatga aylanib qolishi mumkin.
O‘rganishdan To‘xtamang: Bahonalar – Ojizlik Belgisi
Afsuski, ko'pchilik ilm olishdan o'zini turli bahonalar bilan tiyadi. Qadimiy hikmatlar bu bahonalarning barchasi puch ekanini ko'rsatadi:
- "Yoshim o'tib qoldi". Bu – eng keng tarqalgan bahona. Aslida esa ilm olishning yoshi yo'q. Aksincha, keksalikda johil va bekorchi bo'lib yashagandan ko'ra, nimadir yangi narsa o'rganib, hayotining so'nggi kunlarini mazmunli o'tkazgan afzal emasmi? Dono bir podshoh aytganidek: "Ilm talabida o'lish – johillikka rozi bo'lib yashashdan yaxshiroqdir". O'rganish insonga tiriklik yarashib turgan har qanday paytda yarashaveradi.
- "Tirikchilik, ishim ko'p". Albatta, ro'zg'or tebratish kerak. Ammo butun hayotni faqat pul topishga sarflash insonni dunyoning quliga aylantiradi. Har qanday ishda ham dam olish, bo'sh vaqt bo'ladi. Ana shu vaqtning bir qismini kitob o'qishga, yangi hunar o'rganishga sarflagan odam ham dunyosini, ham oxiratini obod qiladi.
- "Bu fan juda qiyin, zehnim o'tmaydi". Hech kim olim bo'lib tug'ilmaydi. Hatto suv ham doimiy ravishda bir joyga tomib tursa, qattiq toshni ham o'yadi. Insondagi ishtiyoq va harakat har qanday qiyinchilikni yenga oladi. Biror narsani sinab ko'rmasdan "qo'limdan kelmaydi" deyish – dangasalik va ojizlikdir. Harakat qilgan odam, oz bo'lsa ham, albatta, nimadir o'rganadi va johillik botqog'idan chiqadi.
Xulosa
Demak, hayotda haqiqiy yutuqqa erishish uchun faqat bilimli bo'lishning o'zi kamlik qiladi. Bu yo'lning uchta muhim ustuni bor:
- Doimiy ilm izlash: Yosh va sharoitga qaramasdan, o'rganishdan to'xtamaslik.
- Go'zal odob: O'z sha'nini saqlash, halollik va kamtarlik bilan o'z bilimini bezash.
- Katta mas'uliyat: O'z bilimi bilan boshqalarga zarar yetkazib qo'yishdan qo'rqish va faqat yaxshilik yo'lida xizmat qilish.
Ilm va odob qo'shilsa, insonning martabasi yuksaladi. Bilim egasi o'z mas'uliyatini his qilsa, jamiyat rivojlanadi. Bu qoidalar asrlar davomida o'z isbotini topgan va hech qachon eskirmaydigan hayotiy haqiqatlardir.
Ziyayev Abdulqahhor,
Ta'lim muassasasi oʻqituvchisi
