Imom Termizy rohimahulloh va u zot haqlarida ulamolarning fikrlari

Hadis imomlarining xalq oldida xizmatlari katta. Ular Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamning sunnatlariga xizmat qilib, asarlarni tasnifladilar, hadislarni to‘pladilar, sahih va noto‘g‘rini ajratdilar va Alloh taolodan keyin ularni buzg‘unchilikdan saqladilar. soxtakorlar, yolg'onchilarning uydirmalari va sharqshunoslarning gumonlari, ularni va ularning kitoblarini tanishtirish orqali ularga sodiqlik masalasidir va ular orasida Imom Muhammad ibn Iso rahimahulloh ham bor Jomiy at-Termiziy nomi bilan mashhur boʻlgan mashhur masjid muallifi boʻlgan 

U ilm hofizi, yetuk imom: Muhammad ibn Iso ibn Sura ibn Muso ibn Zahhokdir. Aytildi: U Muhammad ibn Iso ibn Yazid ibn Sura ibn As-Sakandir.

Yana bir rivoyatda Muhammad ibn Iso ibn Sura ibn Shaddod ibn Iso As-Sulamiy at-Termiziy deyiladi. U rahimahulloh Bug qishlog'idan edi, shuning uchun siz uning tarjimasida o'tmishdoshlar orasida: Al-Bug'iy at-Termiziy iborasini topasiz.

Sam'oniy "Al-Ansob"da: "Al-Bug'iy" "ba" va "V"ning sukunlari bilan va uning oxirida "Al-G'ayn" lug'atga ishora qiladi Termiziyning qishloqlaridan biri boʻlgan “Bugʻiy”ga  soʻng ulardan biri Abu Iso at-Termiziy ekanligini zikr qildi.

Imom Abu Iso at-Termiziy hijriy ikki yuz o'ninchi yil [4] atrofida tug'ilgan .

U zotning umri, ilmga intilish bilan to‘lgan edi, u sayohat qildi, yozdi, to‘pladi va o‘qidi, uning umri ilm bilan yorqin edi,  Alloh u kishini rahmatiga olgan bo’lsin va ajrini ko‘paytirib bersin.

Imom Abu Iso at-Termiziy rahimahulloh ilm va ulamolar olamida ulg‘ayib , ilm izlab, hadis to‘plash uchun ko‘p mamlakatlarga sayohat qilganlar, ilmni yaxshi ko‘rganlar, sayohat qilganlar U qayerda bo'lmasin, shu jumladan, Imom az-Zahabiy zikr qilgan joyda: U Xuroson, Iroq va Ikki Muqaddas masjidlar haqida eshitgan . 

Imom Suyutiy aytadilar: “U mamlakat boʻylab sayohat qildi va xorosoniylar, iroqliklar, hijoziylar va boshqalardan koʻp odamlarni eshitdi .

Kimning tashvishi ilm talab qilish, hadis eshitish va uni odamlarga tarqatish va odamlarga ularning dinini o‘rgatishdir, garchi bu ishda safarda qiyinchilik va mashaqqatga duchor bo‘lsa ham; Agar niyatida sidqidildan bo‘lsa, Alloh uni to‘liq ajr bilan mukofotlaydi va Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning quyidagi so‘zlari kifoya qiladi: (Kim ilm talab qilib bir yo’lga chiqsa, Alloh unga shu sababidan Jannat yo’lini oson qilib qo’yadi)  Va kimki jannat yo'liga ergashsa, u buyuk g'alabaga erishadi.

Hofiz Abu Iso at-Termiziy rahimahullohning ko‘plab shayxlari borki, ulardan ba’zilari ulamolar uning fazilati va imomligi to‘g‘risida bir ovozdan ijmo qilganlar, masalan, hadisni tushunishda hifz tog‘i va dunyo imomi, eng ilmli Imom Hofiz Muhammad bin Ismoil al-Buxoriy rahimahulloh, “Sahih al-Buxoriy” nomi bilan mashhur bo‘lgan mashhur “Al-Jomi’ as-Sahih”ning muallifi,: uning qadrini faqat johil kishigina tushiradi.- deganlar

Ibn Xallikon aytadi: U Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriyning shogirdidir .

Imom Abu Iso rahimahulloh allomalar, ilm, aql, omonat va din ahli orasida katta mavqega ega bo‘lganlar, shuning uchun ham u zot rahimahullohni maqtashdi.

Hokim aytadilar: «Men Umar ibn Alakning: «Al-Buxoriy vafot etdi va Xurosonda  Abu Isodek ilm, yodlash, taqvo va zohidlik bo‘yicha hech kimni qoldirmadi- deganini eshitganman. 

Ibn Hibbon aytadi: U toʻplagan, jamlagan, yod olganlardan edi 

 Abu Sa’d Idrisiy aytadilar: “Ko‘r hofiz, hadis ilmida taqlid qilingan imomlardan biri Muhammad ibn Iso ibn Surasi At-Termiziy “Al-Jomi’”, “Tarix va Al-Ilol” kitobini yozgan. Yod olishda zarbul masal bo’lgan yetuk bilim egasidir.   

Ibn Xallikon Termiziydan rivoyat qiladilar: “Hadis ilmida ergashilgan imomlardan mashhur hofiz “Al-Jomi’ val-ilol” kitobini tuzib, ustoz kishilarning tasnifini tuzgan va shu orqali u U Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriyning shogirdi bo‘lgan va u bilan Qutayba ibn Said, Ali ibn Hajar, Ibn Bashar va boshqalarni baham ko‘rgan .

Abu Ya`lo al-Xalil ibn Abdulloh al-Xalili al-Qazviniy aytadilar: Muhammad ibn Iso ibn Surat ibn Shaddod al-Hofiz roziyallohu anhuning sunnatlar haqida kitobi va al-Jarh va at-to kitobi bor Abu Mahbub va Jalo rivoyat qiladilar va u o'zining halolligi, imomligi va ilmi bilan mashhurdir.  

  Ibn al-Imod aytadi: U tengdoshlari orasida ajralib turuvchi, yod olish va mahoratda mo‘jiza edi.

 Ibn Kasir aytadi: U o‘z davridagi bu ishning imomlaridan bo‘lib, uning mashhur asarlari, jumladan, “Al-Jomi’”, “Ash-Shamoil”, “Sahobalarning ismlari” va boshqalar bor.

 Ibn al-Asir aytadi: U imom edi va ko'p yaxshi asarlarni yod olgan edi, jumladan: "Al-Jomi' al-kabir fi al-hadis", bu kitoblarning eng yaxshisidir.  

 Termiziy rahimahulloh aytadilar: Muhammad ibn Ismoil menga aytdilar: Men sendan mendan ko‘ra ko‘proq foyda ko‘rmadim.  

 Imom al-Hofiz Abu Iso at-Termiziyning juda ko'p foydali asarlari borki, ulardan ba'zilari bizga yetib kelgan, ba'zilari esa yo'qolgan.

1- Jomiy at-Termiziy, uni Sunan Termiziy deb ham atashadi: Bu uning eng mashhur kitobi bo‘lib, uning maqomi ikkinchi bo‘limda muhokama qilinadi, Xudo xohlasa. 

2- Shamoil al-Muhammadiya: Bu go‘zal kitob bo‘lib, unda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning axloqiy va axloqiy tavsiflari mavjud.

3- Ilal kabir: U Termiziy rivoyat qilgan bir qancha hadislardan iborat bo'lib, ularning hukmini o'z so'zlari yoki shayxlarining bir qancha nashrlari bilan bayon qilgan.

4- Ilal as sog’ir: U “Al-Jomi’” kitobiga ilova qilingan va u bilan birga bosilgan va ulardan ba’zilari uni “Al-Jomi’”dan ajratgandir.

5- Zuhd kitobi 

6- Tafsir kitobi 

7- Tarix kitobi 

8- Ismlar va taxalluslar kitobi 

 Abu Iso rahimahulloh aytdilar: Men bu kitobni jamlab, Hijoz, Iroq va Xuroson ulamolariga taqdim qildim, kimning uyida bu kitob bo'lsa, ya'ni keng kitob bo'lsa, uni ma'qulladilar. go‘yo uning uyida payg‘ambar so‘zlayotgandek.  

Yana shunday dedilar: Men bu kitobimga faqat ba'zi fiqhlar amal qilgan hadisni kiritmadim, faqat hadis: (Agar u to'rtinchi kuni ichsa, uni o'ldiringlar) va shunga o'xshash hadisni: (Peshin va peshinni birlashtirib). Madinada qo'rqmasdan va sayohat qilmasdan o'qiladigan namozlar) .  

Zahabiy aytadilar: (Jomi' at-Termiziyda) foydali ilmlar, ko'p foydalar va asosiy masalalar mavjud bo'lib, agar u zaif hadislar bilan chigallashtirilmagan bo'lsa, ularning ba'zilari to'qilgan bo'lmaganida, u Islomning asoslaridan biridir. , va ularning aksariyati fazilatlar haqida.  

Ibn al-Asir aytadi: U imom edi va ko'p yaxshi asarlarni yod olgan edi, jumladan: "Al-Jomi' al-kabir fi al-hadis", bu kitoblarning eng yaxshisidir.  

Abu al-Fadl Muhammad ibn Tohir al-Maqdisiy, al-Hofiz aytadilar: Imom Abu Ismoil Abdulloh ibn Muhammad al-Ansoriydan (Jomi` at-Termiziy rivoyatida) uning kitobi men uchun kitobdan ko'ra foydaliroq ekanini eshitdim . Chunki Buxoriy va Muslimning kitoblari faqat olim va bilimdon kishining foydasini sezadi, Abu Isoning kitobi esa har bir kishiga foyda keltiradi.  

Ibn Kasir aytadi: «Uning mashhur asarlari bor, jumladan, «Al-Jomi'», «Ash-Shamoil», «Sahobalarning ismlari» va boshqa narsalar, «Al-Jomi'» kitobi esa barcha ulamolar kirgan oltita kitobdan biridir. hayot yo'nalishlariga ishora qiladi.

Olimlarning odati borki, ular avvalgi olimlarning kitoblariga xizmat qiladilar, goh tushuntiradilar, goh xulosa qiladilar, goh tasdiqlaydilar va hokazo.

 ushbu asarlardan ba'zilari:

1- Muxtasar al-ahkom (Tusiyning Jomiy at-Termiziydan ko‘chirmasi)

 2- Muallif: Abu Ali Al-Hasan bin Ali bin Nasr At-Tusiy (vafot etganlar hijriy 312 yil) .

 3- Abu Iso at-Termiziyning keng qamrovli kitobining fazilatlari. Muallif: Taqiuddin Abu al-Qosim Ubayd bin Muhammad bin Abbos al-Isaradiy (692 hijriy vafot etgan) .

 4- Qut al-Mug'tadiy, Jomiy at-Termiziy, Abdurrahmon ibn Abu Bakr Jaloliddin as-Suyutiy (h. 911-yilda vafot etgan) .

 5- Al-Urf ash-Shadiy, Sharh Sunan at-Termiziy, Muhammad Anvar Shoh bin Muazzam Shoh Al-Kashmiriy Al-Hindiy, vafot etgan (1353 hijriy) .

 6- Tuhfat al-Ahvadiy bi Sharh Jomi` at-Termiziy, Abu al-Ala Muhammad Abdurrahmon bin Abdurrahim al-Muborakfuriy, vafot etgan (1353 hijriy) .

 Ayniqsa, keyingi olimlarning ayrim asarlari ham borki, ularni bu yerda tilga olib bo‘lmaydi.

Imom Abu Iso at-Termiziy rahimahulloh hijriy ikki yuz yetmish to‘qqizinchi yili Rajab oyida o‘n uch kecha dushanba kechasi vafot etdilar .

Ahmadjanov Ibrohimjon

ta'lim muassasasi o'qituvchisi