Ишора билан тафсир қилиш…
Бу тафсир турининг таърифини муфассир уламоларимиз шундай беришади: “Қуръон оятларининг зоҳирий маъноларидан бошқа, баъзан эса умуман муҳолиф маъноларни бериш”. Бундай тафсир қилганлар Аллоҳ таоло томонидан берилган ладуний илм туфайли оятларга маъно берадилар.
Аммо бунинг ҳам маълум шартлари бор, бўлмаса ғайрати етган киши салла-чопон кийиб, Қуръонга истаганча маъно беравериши ҳеч гап эмас, шундай масъулиятдан бундай азизларимизни эҳтиёт қилиш мақсадида ҳақиқий илм эгалари, муфассирларимиз чуқур илм ва мулоҳазалар асосида керакли шартлар, қоидаларни ишлаб чиқдилар, улар қисқача ўз навбатда келтирилади. Ҳақиқий ладуний илми бор кишилар эса қалб кўзи узоқ йиллар давомида Аллоҳ таолонинг йўлида илм, амал, ихлос ва тақво билан мусулмонларга ва умумий башариятга хизмат қилганликлари учун, очилган кишилардир. Улар ҳақиқий Аллоҳ таолонинг яқин дўстларидир. Бундай даражага етишиш учун юқорида айтилганидек Аллоҳ таолога ихлос, тақво, динда собит қадам, ибодатда мустаҳкам, аксар кундузларни рўза, кечаларнинг бирор қисмини қиёмда ўтказиш лозим.
Маълумки, шариат зоҳирида кўриниб турган нарсага биноан ҳукм қилади ёки фатво чиқаради. Фалончи савоб қилаяпти дейишлик учун савоб ишни қилаётганлигини кўриш лозим, гуноҳкорлигини исботлаш учун эса гуноҳ устида, баъзан гувоҳлар билан ушлаш керак бўлади. Шунинг учун ҳам баъзи уламоларимиз ишора билан тафсир қилиш ножоиздир дейишган.
Аммо аслида бу тафсир туридан маълум шартларга мувофиқ фойдаланиш мумкин. Энг биринчи шарт, оятнинг аслий маъносини илмий чуқур билишлик, яъни араб тили қоидалари, услублари, эътиқод масалалари, Қуръон ичидаги бўлган илмларни, фиқҳий қонунларни мустаҳкам билиш лозим. Ушбу илмларга эга бўлган муфассир маълум оятга тўғри маъно бера олади.
Биринчидан, Ишора билан тафсир қилмоқчи бўлган муфассирга эса улардан четга чиқиши мумкин бўлмайди, яъни оятнинг ботиний маъноси зоҳирийга мувофиқ келишлиги лозим.
Иккинчидан, оятга ишоравий маъно берилган бўлса, фақат шу, бундан бошқа маъноси йўқ дейилишига лоиқ бўлмаслиги керак.
Учинчидан, оятнинг бирор сўзига мақсадидан жуда узоқ бўлган маъно берилмаслиги керак, чунки бундан келиб чиқиб оятнинг умумий маъноси ҳам мақсаддан йироқ бўлиши хавфи бор.
Тўртинчидан, берилган маъно шариат ва ақл доираларига сиғиши шартдир.
Бешинчи шарт, одамлар эшитганларида ёки ўқиганларида фаҳмларига енгил келадиган, тезда тушуниб оладиган қилиб келтиришлик.
Мана бу шартларга риоя қилинса ишора билан қилинган тафсир тафсир бўлади.
(давоми бор…)
Муҳаммадхон Абдураҳманов
"Ҳидоя" ўрта махсус ислом
билим юрти мударриси
