Tafsir turlari
Aniq ilmiy istilohga ko’ra tafsir uch qismga bo'linadi:
1- "Tafsir bir-rivoya" yoki “Tafsir bil-masur” deyiladi.
2-"Tafsir bid-Dirayo", yoki “Tafsir bir-ra’y” deyiladi.
3-Tafsir bil-ishoriy: Ulamolar “Tafsiri ishoriy” deb atashadi:
“Ma’sur” rivoyatiga ko'ra tafsir bu Qur'on yoki oyat yoki sahobalarning so'zlari bilan Alloh taoloning irodasiga oydinlik kiritish sifatida bayon qilingan tafsirdir. Unda Qur'onni Qur'on bilan yoki Payg'ambar sunnati (hadislari)ga ko'ra tafsir qilinadi yoki Qur'onni sahobalar so'zlari bilan tafsir qilinadi.
Ushbu turda yozilgan tafsirlar:
1."Jomiul bayon fi tafsiril quron" (Tafsiri Tabariy) Muhammad ibn Jarir Tabariy (310-h)
2."Bahrul ulum" (Tafsiri Samarqandiy) Nasr ibn Muhammad Samarqandiy (373-h)
3. "Al-kashfu val-bayon" (Tafsiri Sa‘labiy) Ahmad ibn Ibrohim Sa‘labiy Naysoburiy
4." Tafsiri Qur'on karim" (Tafsiri Ibn Kasir) Ismoil ibn Umr Dimashqiy (774-h)
5." Ad-durrul mansur fit tafsiri bil ma‘sur" (Tafsiri Suyutiy) Jaloliddin Suyutiy (911-h)
“Tafsir bir-ray” yoki tafsiri ma’qulda mufassir Qur’onni tafsir qilishda Sahoba va tobeinlardan naql qilingan asarlargamas balki o’z ijtihodiga suyanadi va unda arab tili va undagi sarf, nahv, ulumul balog’a, usulul fiqh hamda oyatlarni nozil bo’lish sabablariga asoslanib tafsir qiladi.
Ushbu turda yozilgan tafsirlar:
1."Mafotihul g‘ayb" (Tafsiri Roziy) Muhammad ibn Umar ibn Husayn Roziy (606-h)
2."Anvorut tanzil va asrorut ta‘vil" (Tafsiri Bayzoviy) Abdulloh ibn Umar Bayzoviy (685-h)
3."Lubobut Ta'vil fi maonit tanzil" (Tafsiri Xozin) Abdulloh ibn Muhammad (741-h)
4 Tafsiri Jalolayn" Jaloliddin Mahalliy (864-h), Jaloliddin Suyutiy (911-h)
“Tafsir Ishoriy”ning maʼnosi shuki baʼzi bir ilm ahliga yoki Alloh qalbini munavvar qilgan suluk egalariga zohir bo’ladigan yashirin ishoralar sababli, Qurʼonning zohiriy maʼnosiga xilofdek ko’ringan botiniy manoli Quronning ta’vilidir.
Mufassir oyatning zohiriy ma'nosidan boshqa ma'noni ko'radi, lekin u har bir insonga ko'rinmaydi, balki Alloh uning qalbini ochgan, idrokini yoritgan va uni hidoyat qilgan zotga ko'rinadi.
Ushbu turda yozilgan tafsirlar:
1."Tafsiri Qur'on Karim" (Tafsiri Tustariy) Sahl ibn Abdulloh Tustariy
2. "Haqoiqut tafsir" (Tafsiri Sulamiy) Abu Abdurrohman Sulamiy
3. "Tafsiri Ibn Arabiy" Muhyiddin ibn Arabiy
Abdulvohidov Muhammadbilol
“Hidoya” o'rta maxsus islom
bilim yurti talabasi
