Fiqh (Islom huquqi) asoslari va rivojlanishi

Fiqh – Islom huquqshunosligi bo‘lib, Qur'on va Sunnat asosida musulmonlarning kundalik hayoti uchun huquqiy yo‘l-yo‘riqlar beradi. Fiqh arab tilidagi "tushunish" ma'nosini bildiradi va Islomning ko‘rsatmalarini amaliy hayotga tatbiq qilishni maqsad qiladi.

Fiqhning Manbalari

Fiqhning asosiy manbalari to‘rtta bo‘lib, ular orqali fuqaholar fiqhiy hukmlar chiqaradilar:

1. Qur'on – Islomning birlamchi manbasi bo‘lib, unda Alloh taolo tomonidan nozil qilingan barcha ko‘rsatmalar mavjud.

2. Sunnat – Payg‘ambar Muhammad (sollollohu alayhi va sallam)ning so‘zlari, amallari va tasdiqlarini o‘z ichiga oladi.

3. Ijmo’ (Olimlar Ittifoqi) – Agar Qur'on va Sunnatda bevosita javob topilmasa, olimlar o‘rtasida bir masalada ittifoq qilish bilan qaror chiqariladi.

4. Qiyos (Analogiya) – Bu manba yangi masalalar uchun Qur'on yoki Sunnatda mavjud bo‘lgan hukmlarga o‘xshashlik asosida qaror chiqarishni anglatadi.

Fiqh Maktablari

Fiqh rivojlanishi davomida turli huquqiy mazhablar paydo bo‘ldi, ular Islomdagi fiqhiy masalalarga o‘ziga xos yondashuvga ega edi. Eng asosiy mazhablar quyidagilardir:

Hanafi – Bu mazhab asosan Iroq hududida shakllangan va eng keng tarqalgan maktablardan biri hisoblanadi. Imom Abu Hanifa asos solgan.

Moliki – Bu maktab Hijoz, ayniqsa Madinada rivojlangan bo‘lib, Imom Molik tomonidan asos solingan. Ushbu maktab sunnatga kuchli urg‘u beradi.

Shofi’iy – Imom Shofi’iy tomonidan tashkil etilgan bu maktab Sunnat va qiyosni o‘rganishga katta ahamiyat beradi.

Hanbali – Imom Ahmad ibn Hanbal tomonidan asos solingan bo‘lib, qat’iy ravishda Qur'on va Sunnatga asoslangan maktab.

Fiqhning soha va bo‘limlari:

Fiqh ikkita asosiy bo‘limga ajraladi:

1. Ibadat (Ibodatlar) – Bu bo‘lim musulmonlarning ibodatlariga oid masalalarni, masalan, namoz, ro‘za, zakot va haj amallarini o‘z ichiga oladi.

2. Muomala (Munosabatlar) – Bu bo‘lim ijtimoiy va iqtisodiy munosabatlar, nikoh, meros, jinoyat va moliyaviy masalalarni qamrab oladi.

Karimov Muhammadrosul

“Hidoya” o'rta maxsus islom ta'lim
muassasasi 53-guruh talabasi