Axborot madaniyati va uning zamonaviy jamiyatdagi o‘rni
Bugungi kunda axborot dunyoda eng qimmatli resurslardan biriga aylangan. Axborot texnologiyalarining tezkor rivojlanishi har bir insondan axborot bilan ishlash qobiliyatini, uni to‘g‘ri baholash va tarqatish mas’uliyatini talab qiladi. Bu jarayon esa "axborot madaniyati" tushunchasini shakllantirdi. Axborot madaniyati – bu faqatgina texnologiyalarni o‘zlashtirish emas, balki axborotdan axloqiy va samarali foydalanish ko‘nikmasidir.
Axborot madaniyati – bu insonning axborot bilan ishlashga oid bilimlari, ko‘nikmalari va qadriyatlarining birikmasidir. U axborotni izlash, tahlil qilish, tanlash va unga nisbatan tanqidiy yondashuvni o‘z ichiga oladi. Bugungi kunda axborot oqimlari shunchalik ko‘payganki, ular orasida to‘g‘ri va yolg‘on, foydali va zararli axborotni ajratib olishning o‘zi katta mahoratni talab etadi. Shu boisdan axborot madaniyati faqat texnik bilimlar emas, balki axloqiy tamoyillarni ham qamrab oladi.
Axborot madaniyati nafaqat shaxsiy, balki ijtimoiy hayotda ham katta ahamiyatga ega. Ta’lim tizimidan tortib, kasbiy faoliyatgacha bo‘lgan har bir sohada axborot madaniyati muvaffaqiyatga erishishning muhim sharti hisoblanadi. Internet va ijtimoiy tarmoqlarning keng tarqalishi axborot madaniyatini rivojlantirish zaruratini yanada oshirmoqda. Soxta xabarlar, kiberxavfsizlik muammolari va yolg‘on axborotga asoslangan xulosalar jamiyat barqarorligiga tahdid solmoqda.
Axborot madaniyati bugungi texnologik jamiyatda inson faoliyatining deyarli barcha jabhalariga ta’sir ko‘rsatmoqda. Axborot texnologiyalari inson hayotini qulaylashtirish bilan birga, yangi xavf-xatarlarni ham keltirib chiqarmoqda. Jumladan:
Bugungi kunda Facebook, Instagram, TikTok kabi platformalar nafaqat muloqot vositasi, balki axborot tarqatishning asosiy manbalaridan biriga aylangan. Shu sababli, axborotni tanqidiy tahlil qilish va ishonchli manbalarni tanlash madaniyati alohida ahamiyat kasb etmoqda.
Texnologiyalarning rivojlanishi shaxsiy ma’lumotlarning xavfsizligini ta’minlash masalasini o‘rtaga qo‘ydi. Shaxsiy axborotni himoya qilish ko‘nikmasi axborot madaniyatining ajralmas qismidir.
"Fake news" deb ataluvchi yolg‘on ma’lumotlarning tezkor tarqalishi global miqyosda ijtimoiy va siyosiy muammolarni keltirib chiqarmoqda. Axborot madaniyatiga ega bo‘lgan insonlar bunday axborotni aniqlash va tarqatishdan saqlanish qobiliyatiga ega bo‘ladi.
Axborot madaniyatini shakllantirish avvalo ta’lim tizimidan boshlanadi. Zamonaviy maktablar va oliy ta’lim muassasalari axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish ko‘nikmalarini shakllantirish bilan birga, axborotni axloqiy va mas’uliyatli ishlatishni ham o‘rgatishi kerak.
Axborot madaniyati zamonaviy jamiyat uchun hayotiy zaruratdir. Axborot bilan ishlashda aniqlik, axloqiylik va mas’uliyatni shakllantirish orqali jamiyatda barqarorlik va taraqqiyotga erishish mumkin. Har bir inson axborotni qabul qilish va tarqatishda o‘z mas’uliyatini anglab, axborot madaniyatiga rioya qilishi zarur.
Ziyayev Abdulqahhor
Ta'lim muassasasi o'qituvchisi
