Imom Ahmad at-Tohtoviy al-Hanafiy
Imom Ahmad at-Tohtoviy hanafiy fiqhining mashhur olimlaridan biri bo‘lib, asosan sharh va fatvo sohasida katta hissa qo‘shgan. U hanafiy fiqhini o‘rganish va targ‘ib qilishda katta xizmat qilgan olimlardan biri sanaladi.
Ahmad at-Tohtoviyning tug‘ilgan yili aniq ma’lum emas, ammo u hanafiy fiqhining mashhur olimlaridan biri bo‘lib, ayniqsa Usmoniylar davrida fiqhiy fatvo va sharhlar yozishda muhim rol o‘ynagan.
U hanafiy fiqhini chuqur o‘rganib, o‘zidan keyingi hanafiy ulamolari uchun qimmatli manbalar qoldirgan. Uning asarlari asosan fiqhiy sharhlar, huquqiy fatvolar va hanafiy mazhabining asosiy matnlariga izohlar berishdan iborat.
Ahmad at-Tohtoviy o‘zining sharhlari bilan mashhur bo‘lib, ayniqsa hanafiy fiqhida asosiy manba hisoblangan asarlarga yozgan izohlari katta e’tibor qozongan. Uning eng mashhur kitoblari quyidagilardir:
1) "Hashiyat at-Tohtoviy ‘ala al-Durr al-Mukhtar" (حاشية الطحطاوي على الدر المختار)
Bu kitob "al-Durr al-Mukhtar" nomli mashhur hanafiy fiqh kitobiga yozilgan sharh bo‘lib, unda fiqhiy masalalar batafsil tahlil qilingan va hanafiy mazhabining asosiy dalillari keltirilgan. Ushbu asar hanafiy fuqaholari orasida katta e’tiborga ega bo‘lgan.
2) "Hashiyat at-Tohtoviy ‘ala Maraqi al-Falah" (حاشية الطحطاوي على مراقي الفلاح)
Bu asar hanafiy fiqhining muhim manbalaridan biri bo‘lgan "Maraqi al-Falah" kitobiga sharh tarzida yozilgan. Ushbu kitobda ibodatlar, muomala va boshqa fiqhiy masalalar yoritilgan.
3) "Hashiyat at-Tohtoviy ‘ala al-Mukhtasar"
Bu kitob mashhur hanafiy fiqhiy matni "Mukhtasar" ustiga yozilgan sharh bo‘lib, unda hanafiy mazhabining asosiy qoidalari va ularning dalillari keng yoritilgan.
Ahmad at-Tohtoviy hanafiy fiqhini sharhlash va kengroq tushuntirish borasida yetuk olimlardan biri bo‘lgan.
Uning sharhlari Usmoniylar va keyingi davrlarda hanafiy fuqaholari tomonidan asosiy manbalardan biri sifatida qo‘llanilgan.
U hanafiy fiqhini faqatgina nazariy emas, balki amaliy jihatdan ham keng tahlil qilib, fiqhiy masalalarga qo‘llash usullarini ham yoritgan.
Uning sharhlari shunchalik muhim ediki, keyingi ulamolar fiqhiy masalalarda uning asarlaridan keng foydalanishgan.
Tohtoviy hanafiy mazhabining eng muhim kitoblariga sharh yozgan olimlardan biri bo‘lib, uning sharhlari hanafiy fiqhini chuqur o‘rganish uchun asosiy manba hisoblanadi.
Uning izoh va sharhlari hanafiy huquqiy amaliyotida katta o‘rin tutgan va sud tizimida ham qo‘llangan.
Hozirgi kunga qadar uning asarlari hanafiy fiqhini o‘rganmoqchi bo‘lgan talabalar va mutaxassislar tomonidan asosiy qo‘llanmalardan biri sifatida o‘rganiladi.
Ahmad at-Tohtoviy hanafiy fiqhining muhim olimlaridan biri bo‘lib, uning sharhlari va fatvolari hanafiy fiqhining rivojiga katta hissa qo‘shgan. U hanafiy mazhabining muhim matnlariga sharh yozib, ulamolar uchun qimmatli ilmiy meros qoldirgan. Uning asarlari bugungi kunda ham hanafiy fiqhini o‘rganishda muhim manba hisoblanadi.
Ismoilov Akramxon
ta'lim muassasasi o'qituvchisi
