So‘z sehri
Insoniyat tarixida so‘z eng kuchli qurollardan biri bo‘lib kelgan. So‘z bilan yuraklarni eritish, insonni ruhlantirish, unga umid bag‘ishlash mumkin. Shu bilan birga, so‘z bilan ko‘ngillarni og‘ritish, tushkunlikka tushirish yoki hatto urushlarni boshlash ham mumkin. Demak, so‘z oddiy tovushlardan iborat emas, balki unda ma’no, his-tuyg‘u va kuch mujassamdir. Islomiy ta’limot ham so‘zning ahamiyatiga katta urg‘u bergan.
Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam so‘z haqida nima deganlar?
Hadislarda ham so‘zning kuchi haqida ko‘plab ibratli hikmatlar kelgan: Rasululloh sallallohu alayhi va sallam dedilar: "Kim Allohga va oxirat kuniga imon keltirgan bo‘lsa, yaxshilik gapirsin yoki sukut saqlasin." (Imom Buxoriy va Imom Muslim rahimahumalloh rivoyatlari)
Bu hadisdan insonning so‘zlarida yaxshilik va foyda bo‘lishi kerakligini anglash mumkin. Yomon va zararli so‘zlar aytishdan ko‘ra sukut saqlash afzalroq.
Yana bir hadisi sharifda shunday deyiladi: "Bandalar ba’zan o‘zlari bilmagan holda Allohning roziligiga sabab bo‘ladigan bir so‘z aytib qo‘yadilar va natijada Alloh ularni jannatga kiritadi. Lekin ba’zan o‘zlari sezmagan holda Allohning g‘azabini keltiradigan so‘z aytib qo‘yadilar va natijada jahannamga tushadilar." (Imom Buxoriy rahimahulloh rivoyatlari)
Bu hadisi sharif so‘zlarning oqibatiga diqqat qilish kerakligini eslatadi. Har bir aytilgan gap inson taqdiriga ta’sir qilishi mumkin.
Olimlarning so‘z haqidagi fikrlari
Ko‘plab allomalar va donishmandlar ham so‘zning qudrati haqida gapirganlar:
Imom G‘azzoliy shunday degan: “Til – insonning eng xavfli a’zolaridan biridir. Agar u nazorat qilinmasa, insonni halokatga yetaklashi mumkin. Ammo uni yaxshi ishlatsa, dunyoda ham, oxiratda ham baxt topadi.”
Luqmon Hakim shunday degan: “O‘g‘lim, so‘zing asal bo‘lsin, uni kam iste’mol qil. Ko‘p aytilgan asal ham odamga yoqmaydi.”
So‘z inson hayotiga ta’sir qiladi. To‘g‘ri tanlangan so‘z baxt va muvaffaqiyat olib keladi, noto‘g‘risi esa insonni mahv qiladi.
Yaxshi so‘z – inson qalbiga umid va taskin beradi.
Masalan, shifokorning bemorga “Sen tuzalib ketasan!” deyishi uning shifo topishiga yordam berishi mumkin.
Ota-onaning bolaga “Sen aqlli va tirishqoqsan” deyishi uning kelajagiga ijobiy ta’sir qiladi.
Yomon so‘z – inson qalbini vayron qiladi.
Kimgadir aytilgan haqorat yoki tanqid uning ruhiyatini buzishi mumkin.
Noto‘g‘ri maslahatlar yoki yomon niyat bilan aytilgan so‘z odamni noto‘g‘ri yo‘lga yetaklashi mumkin.
Shu sababli donolarimiz “So‘zingdan avval uni tarozuga sol” deb o‘git berganlar.
So‘zning kuchi beqiyos. U insonni baxtiyor qilishi ham, qattiq ranjitishi ham mumkin. Qur’onda, hadislarda va olimlarning fikrlarida so‘zning inson hayotidagi o‘rni alohida ta’kidlangan. Shuning uchun har bir so‘zni ehtiyotkorlik bilan ishlatish, boshqalarga mehr va hurmat bilan muomala qilish muhimdir.
Agar biz so‘zlarimizni ezgulik yo‘lida ishlatsak, u sehrga aylanib, hayotimizni yanada go‘zalroq qilishiga amin bo‘lishimiz mumkin.
Ziyayaev Abdulqahhor
ta'lim muassasasi o'qituvchisi
