ИМОМ АЪЗАМНИНГ ИЛМИ ВА ТАҚВОСИ

Абу Ҳанифанинг ҳаёти ва илмий фаолиятига бағишланган манбаларда уни илмига амал қилувчи олим, парҳезкор обид, тақводор зоҳид, Аллога доимий илтижо қилувчи камтарин банда сифатида таъриф қиладилар.

Имом Молик (р.а) уни фақат аниқ далилу ҳужжатларга суянувчи беназир олим, деб тавсия қилса, Имом Шофеъий (р.а) эса шундай деган :

“Фуқахонларнинг барчаси фиқҳий соҳасида Абу Ҳанифани шогирдларидур”-деган.

Яҳё ибн Муъин (ҳадис илмининг имомларидан, “Ат – Тарих ва ал - Илал”, “Маърифат ар – Рижол” каби машҳур асарлар муаллифи. Боғдодда яшаган 233 ҳижрий санада Мадинада вафот этган ) “Мен Қуръон тиловотида Ҳамзанинг (машҳур етти  қорилардан бири) қироатига, аммо фиқҳда Абу Ҳанифа мазҳабига таҳлид қиламан”-деган.

Абу Ҳанифанинг босиб ўтган йўлига назар қилсак, комил инсон бўлмоқлик учун фақат чуқур илмга эга бўлишингиз ўзингизга кифоя қилмаганлигига, балки, Аллоҳга ибодат комилликнинг муҳим омили эканлигига яна бир бор ишонч ҳосил қиламиз. Бунга Абу Ҳанифанинг ҳоли яққол мисолдур. 

Бир куни Абу Ханифанинг танишаларидан бири унинг дўконига келиб бундай деди:

- “Абу Ханифа менга ипакдан тўқилган кийим керак эди”.

- “Хўп ранги қанақа бўлсин?”

- “Мана бундай, бундай бўлсин”

- “Яхши, лекин бир оз сабр қилиб тур” деди. Абу Ханифа “Сен сифатлаган кийим қўлимга тушиши билан уни сенга олиб қўяман”-дедилар.

Бир хафта ўтар ўтмас сўралган кийим Абу Ханифанинг қўлига тушди. Бояги одам иккинчи марта дўкондан ўтди. Уни кўрган Абу Ханифа: “Сен излаган нарса келди”-деди ва унга молни кўрсатди. Мол харидорга маъқул келгач: 

- “Жуда соз неча пул тўлашим керак бунга?” деб сўради.

- “Бир дирҳам?”.

- “Бир дирҳам?!” деб юборди бояги киши хайрат ва таажжуб билан. 

- “Ха бир дирхам....”

- “Бу нима қилганингиз, Абу Ханифа, - дея ўпкалана бошлади халиги киши, - “Сиз устимдан куласиз деб ўйламаган эдим”

Шунда Абу Ханифа айтди:

- “Мен устингизгдан кулмаяпман. Қулоқ солинг, шу кийим билан яна битта худди шунақа киймни бир савдода арзонгина сотиб олган эдим. Наригисини сотиб фойдамни олдим. Бунисини тани менга атига бир дирхам кумишга тушди. Мен биродаримдан фойда олувчи эмасман.”-дедилар.

У киши бомдод намозига қилган таҳоратлари билан хуфтон намозини ҳам адо этганлар. Бу ҳолат 40 йил доимий тарзда давом этган. Имом Абу Ҳанифа ғассолик қилган. Ҳасан ибн Аммора муборак жасадни ғусл қилиб бўлганидан кейин кўзларда ёш билан маййитга қараб: “Аллоҳ сени ўз раҳматига олсин гуноҳларингни мағфират қилсин, 30 йилдан бери рўзадор экансан, 40 йилдан бери бошинг юмшоқ ёстиққа етмаган экан”-деб ҳитоб қилган экан. Заҳабий Мужомида зикр қилиб айтди: “Мен Ҳорун ар- Рашидни олдида эдим. Имом Абу Юсуф уни олдига кирдилар. Ар-Рашид у киши менга Абу Ҳанифанинг хулқларидан сифатлаб айтиб бер” деди”.

Имом Абу Юсуф: “Абу Ҳанифа Аллоҳ ҳаром қилган нарсалардан четланишликлари кучли, дунё аҳлидан четланган сукутлари узун, доимий тафаккурда юрардилар. У зотда вайсақилик, маҳмадона, эзмалик сифатлари йўқ эди. Агар у кишидан бир илм ҳақида сўралса у кишида анашу саволга жавоб бўладиган илм доим бўларди. Эй амийр ал-муъминин мен у кишини ўзларини ва динларини сақловчи, бошқа инсонлардан кўра ўзлари билан машғул эдилар”. Ҳар қандай кишини фақат яхшилик билан эслар эдилар. Хорун ар-Рашидни: “Солиҳлар хулқларидандир” дедилар. Муҳаммад ибн Ҳасандан ривоят қилинади. Абу Ҳанифа (р.а): “Мен устозим Ҳаммодни улуғлаб унинг уйи тарафга оёғимни чўзмадим. Менинг уйим билану зотнинг уйининг орасида етти кўча бор эди”-дедилар.

Яна бир бошқа ривоятда Абу Ҳанифа: “Мен устозим Ҳаммаддан ўлгунча ажрамасликка қасд қилдим. У зотни ҳузурларида 18 йил бўлдим” дедилар.

Абдуллаев Азимхон

таълим муассасаси ўқитувчиси