Макка муфассирлар мактаби имомларидан...
Мужоҳид ибн Жабр — ислом тарихида ўзига хос ўрин тутадиган олимлардан бири бўлиб, у Қуръон тафсиридаги ахборотларни ўз давридаги халқга етказишда муҳим роль ўйнаган. Унинг илмий мероси, ўзининг таълим ва тафсирларидан ташқари, ўз давридаги ислом оламидаги илм ва тафсирга бўлган муносибати билан ҳам муҳимдир.
Мужоҳид ибн Жабрнинг тўлиқ исми Абул Ҳажжож Мужоҳид ибн Жабр Ал-Маккий Ал-Муқриъ Ал-Муфассир Ал-Махзумий мавло Ас-Соиб ибн Абис Соибдир. У халифа Хазрат Умар ибн Хаттобнинг ҳалифалик даврларида, яъни ҳижрий сананинг 21-йилида Маккада дунёга келган. Мужоҳид ўзининг илмга бўлган интилиши ва Қуръонни тафсир қилишга бўлган қизиқиши билан айни даврдаги илм-фан ривожланишида муҳим ўрин тутади.
Мужоҳид ибн Жабр Ибн Аббос (р.а.)нинг шогирди ва Қуръон тафсири бўйича энг ишончли олимлардан бири сифатида машҳурдир. Мужоҳид ибн Аббосдан кўп тафсир ва ривоятлар олган бўлиб, уларнинг кўпчилиги ишончли ва илмий жиҳатдан тўғри ҳисобланади.
Мужоҳид ибн Жабрнинг тафсирлари Қуръонни тушунишдаги юқори даражадир. Унинг тафсирлари ақлга асосланган ва ҳаётга татбиқ этишга қаратилган. Имом Шофеъий ва Имом Бухорий каби уламолар у билан шогирд бўлиб, унинг тафсирларидан кўп фойдаланишган. Имом Бухорий "Жомеъус-саҳиҳ" китобида Мужоҳиддан кўп ривоятлар келтирган, бу эса унинг ишончлилигини ва тафсирининг аҳамиятини англатади.
Мужоҳид ибн Жабр ўз даврида нафақат илмий, балки ахлоқий жиҳатдан ҳам юқори ўринга эга бўлган. Ибн Ҳаббон уни "фақиҳ, тақволи, обид ва ихлосли" деб тасвирлаган. Шунингдек, Абу Бакр Ал-Ҳанафий унинг тафсирларидан фойдаланган ва Суфён Ас-Саврийдан эса "Агар сенга Мужоҳиддан Тафсир келса, бошқасининг зарурати йўқ" деган фикрни эшитган.
Мужоҳид ибн Жабр Қуръоннинг маъноларини тушунишда ақлга жуда катта эрк берган эди. Бунинг натижасида, мўьтазила оқими тарафдорлари унинг ақлий тафсирларини эътироф қилишган. Масалан, "Бақара" сурасининг 65-оятида, Мужоҳид маймунга айланган қалблар ҳақидаги тушунчани берган. Бу тафсир, баъзи олимлар томонидан хатолик деб ҳисобланган, аммо у ўз тафсирларини Пайғамбар (с.а.в.)нинг шогирдларидан олингани билан қавл билдирган.
Мужоҳиднинг Қуръон тафсиридаги энг муҳим жиҳатларидан бири – унинг илмга ошиқлиги ва ҳар доим истиқболга интилишидир. У Қуръонни ва суннатни ҳақиқатдан тўғри тушунишга ҳаракат қилган, яъни, илмни чуқур ва аҳамиятли тушунишга интилган. Унинг тафсирлари фақат китобларни ўқиш билан чекланмаган, балки уларнинг ҳаётга қўлланилишига катта эътибор қаратилаган.
Мужоҳид ибн Жабрнинг илм ва тафсирдаги хизмати, айнан, Қуръон ва суннатни тушунишдаги мураккабликларга таъсир кўрсатган. Унинг ақлий ва илмий фикрлари, ўз замонасидаги муфассирлар учун муҳим йўналиш ва илмий амалий ёндашувларни шакллантирди. Ҳозирда ҳам, унинг илмий мероси илк ислом олимларининг изланишларига асос бўлиб, ўзининг эътиборли аҳамиятини сақлаб келмоқда.
Абдураҳманов Муҳаммадхон
таълим муассасаси ўқитувчиси
