Alixonto‘ra Sog‘uniyning (1885–1976) hayoti va ijodiy faoliyati
To‘liq ismi Alixonto‘ra ibn Ahmadxo‘ja Sog‘uniyNamangan viloyati, Chortoq tumani, Sog‘unqishlog‘ida tug‘ilgan. Alixonto‘ra Sog‘uniy o‘zdavrining taniqli olim, adib, muhaddis, mutarjim vama’rifatparvar shaxslaridan biri bo‘lib, umrining asosiyqismini ilm-fan va ma’rifat tarqatishga bag‘ishlagan. U millat ozodligi, diniy qadriyatlar va tarixiy ongnisaqlash yo‘lida fidokorona xizmat qilgan.
Alixonto‘ra dastlab mahalliy maktabdaboshlang‘ich ta’lim oldi. So‘ngra Buxoro, Qozon, Istanbul va boshqa markazlarda ilm tahsil qildi.Qur’on, hadis, fiqh, tafsir, tasavvuf, tarix va falsafafanlarini chuqur o‘rgangan.
Namangan va uning atrofida yangi usuldagimaktablar ochgan. Talabalarga islomiy fanlar bilan birqatorda arab tili, fors tili, turk tili, hamda dunyoviybilimlarni ham o‘rgatgan. O‘z darslaridavatanparvarlik, ilmga muhabbat, axloqiy poklik kabitushunchalarni targ‘ib qilgan.
"Tarixi Muhammadiy" – eng mashhur asarlaridanbiri bo‘lib, unda Muhammad (s.a.v.) hayoti, sahobalarva ilk islom tarixi haqida hikoya qilinadi. "TarixiMuhammadiy" 1920-yillarda yozilgan va xalq orasidakeng tarqalgan. Bu asar diniy va tarixiy asar bo‘lib, xalqni islomiy qadriyatlarga hurmat bilan qarashgaundagan. "Tohfat ul-Ahbob" – tasavvufiyyo‘nalishdagi asar, unda axloqiy poklik, Allohgayaqinlik va ma’naviy komillik masalalari yoritilgan."Guliston bit-Tarix" – tarixiy asar, Markaziy Osiyo vamusulmon dunyosi tarixidan lavhalar.
Shuningdek, u arabcha va forscha diniy asarlarnio‘zbek tiliga tarjima qilgan, jumladan Qur’ontafsiridan parchalar, hadis to‘plamlari. Alixonto‘raSog‘uniy jadidchilik harakati bilan ham aloqadorbo‘lib, ma’rifatparvarlik ruhidagi asarlar yozgan. U islomiy qadriyatlarni tiklash, musulmonlar onginiuyg‘otish, milliy mustaqillik g‘oyalarini tarqatish bilanshug‘ullangan. U Sovet tuzumi davrida diniyerkinliklar cheklangani sababli, qayta-qayta ta’qibostida bo‘lgan, qamoq va surgunlarni boshdankechirgan.
1930-yillarda siyosiy ta’qiblarga uchrab, Afg‘onistonga hijrat qilgan va umrining oxirigacha u yerda yashagan. Afg‘onistonda ham u ilmiy va diniyfaoliyatini davom ettirgan, ko‘plab o‘zbek va turkiymusulmonlarga murabbiylik qilgan. U Afg‘onistondao‘zbeklar orasida diniy rahbar sifatida tanilgan.Vafotidan so‘ng, u o‘zbek diasporasi tomonidan ilm vama’rifat fidoyisi sifatida e’zozlangan. "TarixiMuhammadiy" asari ko‘plab marta qayta chop etilganva darslik sifatida ham foydalanilmoqda. Sog‘uniymilliy tarix, islomiy ma’rifat va milliy ongni saqlashdamuhim shaxs bo‘lib, O‘zbekiston va MarkaziyOsiyodagi ma’naviy meros rivojida salmoqli o‘rinegallaydi.
Alixonto‘ra Sog‘uniy – bu millat va din fidoyisibo‘lgan, o‘z asarlari bilan xalqning ilmiy, diniy vamadaniy hayotiga katta ta’sir ko‘rsatgan ulug‘ siymodir. U o‘z hayotini ilm, ma’rifat va iymon yo‘lidabaxshida etgan, hozirgi o‘zbek xalqi tarixida unutilmasiz qoldirgan insondir.
Tojihaydarov Oʻtkirbek
Ta'lim muassasasi talabasi
