Vijdon erkinligi: diniy qadriyatlar va O‘zbekistondagi huquqiy asoslar
Vijdon erkinligi har bir insonning o‘z diniy e’tiqodi yoki e’tiqodsizligini erkin tanlashi, diniy amallarni bajarish yoki bajarmaslik huquqini anglatadi. Bu erkinlik insonning shaxsiy tanlovi, axloqiy qarashlari va ma’naviy hayotining ajralmas qismidir. Diniy konsepsiyalar nuqtai nazaridan, vijdon erkinligi insonning Alloh bilan bo‘lgan aloqasini erkin ravishda amalga oshirish imkoniyatini ta’minlaydi.
Islomiy nuqtai nazar
Islom dini vijdon erkinligiga katta ahamiyat beradi. Qur’oni karimda Alloh taolo shunday deydi:
“Dinga majbur qilish yo‘q. Batahqiq, haq botildan ajradi. Kim tog‘utga kufr keltirib, Allohga iymon keltirsa, batahqiq, uzilmaydigan mustahkam tutqichni ushlagan bo‘lur. Va Alloheshituvchi, biluvchi zotdir” (Baqara surasi, 256-oyat)
Bu oyat har bir insonning e’tiqodda erkin bo‘lishi kerakligini ta’kidlaydi. Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) ham odamlarni dinga majburlash emas, balki ularni hikmat va chiroyli nasihat bilan chaqirishni buyurganlar.
O‘zbekistonda vijdon erkinligining huquqiy asoslari
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 31-moddasida har bir fuqaroning vijdon erkinligiga ega ekani, istalgan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik huquqikafolatlangan. Shuningdek, diniy qarashlarni majburan singdirish taqiqlanadi.
2021-yilda qabul qilingan “Vijdon erkinligi va diniytashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonun vijdon erkinligini ta’minlash, diniy tashkilotlar faoliyatini tartibga solish va diniybag‘rikenglikni mustahkamlashga qaratilgan. Ushbu qonun diniy ta’lim, diniy adabiyotlar tarqatish va diniy tashkilotlarni ro‘yxatdan o‘tkazish kabi masalalarni tartibga soladi.
2024-yilgi diniy-ma’rifiy konsepsiya
2024-yilning noyabr oyida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan yangi “Diniy-ma’rifiysohani rivojlantirish konsepsiyasi” mamlakatda diniy erkinlik, bag‘rikenglik va ma’naviy-ma’rifiy ishlarni kuchaytirishga qaratilgan muhim hujjatdir.
Konsepsiyaning asosiy yo‘nalishlari
Diniy bag‘rikenglikni mustahkamlash: Turli konfessiyalaro‘rtasida o‘zaro hurmat va totuvlikni rivojlantirish.
Diniy-ma’rifiy ta’limni takomillashtirish: Diniy bilimlarni chuqurlashtirish va zamonaviy talablar asosida ta’lim tizimini rivojlantirish.
Radikalizm va ekstremizmga qarshi kurash: Diniyekstremistik g‘oyalarning oldini olish va ularning tarqalishiga qarshi chora-tadbirlar ko‘rish.
Diniy tashkilotlar faoliyatini qo‘llab-quvvatlash: Diniytashkilotlarning qonuniy faoliyat yuritishini ta’minlash va ularni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash.
Amaliy chora-tadbirlar
Diniy ta’lim muassasalarining faoliyatini kengaytirish: Islom sivilizatsiyasi markazi, Imom Buxoriy, Imom Moturidiy va Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari orqali diniy-ma’rifiy salohiyatni oshirish.
Diniy adabiyotlar va materiallarni tarqatish: Diniyadabiyotlarning importi va tarqatilishiga qo‘yilgan cheklovlarni yumshatish.
Diniy tashkilotlarni ro‘yxatdan o‘tkazish tartibini soddalashtirish: Diniy tashkilotlarni ro‘yxatdan o‘tkazish jarayonini yengillashtirish va ularning faoliyatini erkinlashtirish.
Diniy qadriyatlar va jamiyat
O‘zbekiston ko‘p konfessiyali mamlakat bo‘lib, 16 ta diniykonfessiyaga mansub 2300 dan ortiq diniy tashkilot faoliyat yuritmoqda. Bu diniy xilma-xillik jamiyatda diniybag‘rikenglik va konfessiyalararo totuvlikni mustahkamlashga xizmat qiladi.
Diniy qadriyatlar O‘zbekiston xalqining madaniyati, turmush tarzi, urf-odatlari va axloqining shakllanishida muhim rol o‘ynaydi. Islom sivilizatsiyasi markazi, Imom Buxoriy, Imom Moturidiy va Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari orqali diniy-ma’rifiy salohiyatni dunyoga tanitish ishlari olib borilmoqda.
Xulosa
Vijdon erkinligi insonning shaxsiy tanlovi va e’tiqodini hurmat qilishni anglatadi. Islom dini bu erkinlikni qo‘llab-quvvatlaydi, O‘zbekiston esa bu borada huquqiy asoslarni yaratgan. Diniy qadriyatlar va vijdon erkinligining uyg‘unligi jamiyatda tinchlik, totuvlik va barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi.
Adashaliyev Bilolxon
ta'lim muassasasi 55 - guruh talabasi
