Ҳадисларнинг китобларга туширилиши
Пайғамбаримиз с.а.внинг Суннатлари расмий равишда ёзилиб,ҳужжат сифатида тўпланиб қолди. Бу ишнинг бошловчиси халифа Умар ибн Абдулазиз бўлди ва у киши турдли жойларга одам юбориб: ”мен уламоларнинг ормиздан кетилшлари ва илм дарсларининг камайишидан қўрқмоқдаман, қараб шуриштириб Расулуллоҳ с.а.в нинг ҳадисларини ёзиб олинглар,” деб буюрди. Шундай қилиб биринчи китобни буюк тобеъин Ибн Шиҳоб аз-Зуҳрий ( 124- ҳижрий санада вафот этган) ёздилар. Бу китоб содда бўлиб, саҳобалардан эшитиб, ёзиб олинган ҳадислар тўпламидан иборат эди. Шундан сўнг ҳадис китоблари ёзиш расм бўлди ва кенг миқёсдаги илмий ҳаракатга айланди.
Маккадаги ҳадисларни Ибн Журайж ва Ибн Исхоқ, Мадинадагиларни Саъид ибн Абу Уруба, ар- Робийъ ибн Суҳайб ва Имом Моликлар. Басрадагиларини Ҳаммод ибн Салама,Куфадагиларини Суфён ас- СаврийШомдагиларини Абу Амр ал-Авзоъий, Хуросондагиларини Абдуллоҳ ибн Муборак ал- Марзавий, Ямандагиларини Муъаммар, Райдагиларини Жобир ибн Абдул Ҳамид ва бошқалар тўплашди.
Учинчи ҳижрий аср ҳадис илмининг олтин асри бўлди. Айнан шу асрда бу илм равнақ топиб, энг машҳур китоблар ёзилиб қолди. Аввал бошда уламолар ” муснад” китоблари ёзишди. Бу турдаги китобларда Саҳобаи Киромларнинг номлари тилга олиниб,аввал битталари қанча ҳадис ривоят қилган бўлсалар, барчаси бирин- кетин келтирилади. Кейин иккинчи саҳобийга ўтилиб, укиши ривоят қилган ҳадислар келтирилади.
“ Муснад” тариқасида биринчи бўлиб, Абдуллоҳ ибн Мусо ал- Абасий, Мусадад ал- Басрий, Асад ибн Мусо ва Наъийм ибн Ҳаммод ал- Хузоийлар китоб тасниф қилдилар. Кейин эса Исҳоқ ибн Роҳавайҳ,Усмон ибн Абу Шайба ва Имом Аҳмад ибн Ҳанбал каби муҳаддислар ўз “ муснад” китоблари туздилар. “Муснад ” китоблари ичида энг машҳур ва кенг тарқалган Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳининг муснадларидир. Сўнгра Имом Бухорий ўзларининг машҳур “Жомеъ ус-Саҳиҳ” китобларини ёздилар. Бу китоб фақат саҳиҳ ҳадисларни жамлагани учун шундай ном билан аталгандир . Шу боисдан ҳам бу китоб ҚУръондан кейинги энг тўғри китоб саналади. Имом Бухорий эса мўминларнинг ҳадисдаги амири ҳисобланадилар.Энг саҳиҳ ҳадисларни ўз ичига жамлаган бу китоб ҳанузгача қадрланиб келмоқда.Аввалги вақтларнинг ўзидаёқ унга саксондан ортиқ шарҳ ёзилган.
Муҳаммад Иброҳим Исоқжонов
Таълим муассасаси ўқитувчиси
