Bir hadis sharhi
Abu Ya'lo Shaddod ibn Avs roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. U Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning quyidagi so‘zlarini eshitgan: “Aqlli kishi – o‘z nafsini hisobga tortgan va o‘limdan keyingi hayot uchun amal qilgan kishidir. Ojiz kishi esa, o‘z nafsini istaklariga ergashtirgan va Allohdan (sabablar qilmasdan) umid qilgan kishidir” (Termiziy rivoyati).
Hadis sharhi:
Bu hadis inson hayotidagi ikki asosiy toifadagi odamlarning holatini bayon qiladi: aqlli va ojiz kishilar.
1. Aqlli kishi kim?
Hadisda aytilgan "الكَيِّس" so‘zi arab tilida "aqlli, zukko, qat'iyatli" degan ma'nolarni anglatadi. Bu sifatli insonning xususiyatlari quyidagicha:
- O‘z nafsini hisobga tortadi: Aqlli odam o‘z amallarini kuzatadi, qaysi ish to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanligini tahlil qiladi. Har bir qadamni Allohning roziligiga moslashtirishga harakat qiladi.
- O‘limdan keyingi hayotga tayyorlanadi: Bunday kishi dunyoning o‘tkinchi ekanligini anglaydi va haqiqiy, abadiy hayot uchun amal qiladi. Bu dunyoda vaqtini foydasiz ishlar uchun emas, balki oxirat uchun foyda keltiradigan amallar uchun sarflaydi.
Masalan: Odam namoz o‘qish, ro‘za tutish, sadaqa berish va o‘zining har bir ishida Allohni eslab turish orqali oxiratga tayyorgarlik ko‘radi.
2. Ojiz kishi kim?
Hadisda "العَاجِز" so‘zi "zaif, ojiz, imkoniyatlarni boy bergan" ma’nosini anglatadi. Bu toifadagi odam quyidagicha xususiyatlarga ega:
- O‘z nafsining havosiga ergashadi: Bu kishi o‘z istaklarini kuzatmaydi, ular ustidan nazorat qilmaydi. O‘zi uchun foydali yoki zararliligini bilmasdan havoyi istaklarga ergashadi. Nafs uni yomonlikka boshlaydi va u bunga qarshilik qilmaydi.
- Sabablar bajarmay turib xom hayollarga beriladi: Bu kishi Allohdan oxiratni va najotni so‘raydi, lekin shu bilan birga amal qilmaydi. Bu umid – sabablarni qilmasdan Allohdan najot kutishdir, bu esa Allohning amriga zid.
Masalan: Bu odam namoz o‘qimaydi, lekin "Alloh rahmli, meni kechiradi", deb o‘zini aldaydi.
Hadisdan chiqariladigan xulosa:
1. Amallar muhimligi: Alloh nazdida faqat amal bilan bog‘langan niyatlar qabul qilinadi. Har bir inson o‘zining oxiratini o‘zi quradi.
2. Nafsni nazorat qilish: Har bir inson o‘z nafsini tarbiya qilishga, noto‘g‘ri yo‘lga yurishdan saqlanishga intilishi kerak.
3. Haqiqiy najot uchun intilish: Aqlli odam o‘z maqsadini dunyoning o‘tkinchi manfaatlaridan emas, balki oxiratga tayyorgarlikdan izlaydi.
4. Allohning amrlariga ergashish: Qur’onda va sunnatda Allohning roziligini topadigan amallar ko‘rsatib berilgan. Aqlli inson shu yo‘ldan yuradi.
Amalda tatbiq qilish uchun maslahatlar:
- Har kuni o‘z amallaringizni tahlil qiling: Bugun Allohning roziligiga mos ishlar qildingizmi?
- Oxirat uchun har kuni biror amal qiling: Namoz o‘qing, sadaqa bering, gunohlaringizdan tavba qiling.
- Havoyi istaklardan saqlaning: Agar biror narsa qilishni xohlasangiz, bu Allohning hukmlariga mosmi, yo‘qmi, avval tekshiring.
- Allohga ishoning, lekin amalni tark qilmang: Allohdan rahmat va mag‘firat so‘rang, lekin najot sabablarini ham amalga oshiring.
Alloh barchalarimizni hadisda zikr qilingan amallarini taftish qilib turadigan, hamda imkoniyatlarini unumli va samarali foydalanadigan bandalardan bo'lishimizni nasib qilsin. Omiin.
Ahmadjonov Ibrohimjon
Ta'lim muassasasi o'qituvchisi