Jamiyat taraqqiyoti yoshlar qo'lida. yoshlar tarbiyasiga zamonaviy tahdidlar: kasb, axloq va islomiy yondashuv
Ushbu maqolada bolalar va yoshlar tarbiyasiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan zamonaviy ijtimoiy omillar – oson pul topishga bo‘lgan intilish, hayotga yengil qarash, ota-onalarning befarqligi, va kasb tanlashdagi noto‘g‘ri yondashuv kabi masalalar tahlil qilinadi. Maqolada ayni muammolarning yoshlar axloqiga, jamiyatda kasbga bo‘lgan munosabatga salbiy ta’siri ochib beriladi. Shuningdek, yechim sifatida tarbiya, ta’lim va islomiy qadriyatlarga asoslangan tavsiyalar keltiriladi.
Kalit so‘zlar:
Yoshlar, tarbiya, kasb, axloq, ilm olish, pul topish, ijtimoiy muammo, islomiy qadriyatlar
Zamonaviy dunyoda yosh avlodning tarbiyasi tobora murakkab va mas’uliyatli masalaga aylanmoqda. Xususan, yoshlamiz tarbiyasi bunday mafkuraviy urushlar avj olgan bir paytda bizlar uchun eng muhim vazifalaramizdan bo'lib turibdi.
Global axborot oqimi, iqtisodiy bosim va ijtimoiy me’yorlardagi o‘zgarishlar yoshlarimiz ongiga bevosita ta’sir qilmoqda. Ayniqsa, yoshlarimizning o‘z kasbiga bo‘lgan munosabati, hayotga yengil qarashi, va oson boylik orttirishga bo‘lgan intilishi, shaxsiy rivojlanishga beetiborlik ularni turli axloqiy buzuqliklarga yetaklamoqda. Bu esa butun jamiyatning ijtimoiy sog‘ligiga tahdid solishi muqarrardir.
Jamiyatimizga, yoshlarimizga salbiy ta'sir qilayotgan omillarni quyida keltiramiz:
1. Oson pul topishga intilish va uning ta’siri
Bugungi kunda yoshlar orasida halol mehnat va sabr bilan yutuqqa erishish emas, balki tez boyish, “hech narsa qilmasdan daromad qilish” tendensiyasi kuchaymoqda. Bunga quyidagi omillar sabab bo‘lmoqda:
Blogerlik, TikTok, ijtimoiy tarmoqdagi tez pul ishlash ilinjidagi faoliyatlar;
Kriptovalyuta, tikish (stavka), onlayn qimor va boshqa shubhali yo‘llar orqali daromad topish;
Soxta bizneslar va piramida tizimlariga kirishish.
Bu holat yoshlarni mehnatga emas, firibgarlikka, poraxo‘rlikka va mas’uliyatsizlikka undaydi. Oqibatda, jamiyatda halol mehnat qadrsizlanadi, ishonch yo‘qoladi.
2. Hayotga yengil qarash – “Ko‘chadagi maktab”
O‘smirlar orasida hayotni chuqur anglash, maqsadli yashash, o‘z ustida ishlash qadriyatlari sustlashmoqda. Bunga sabablar:
Internetda tarqalayotgan “hech qanday kuch sarflamasdan boy bo‘lish mumkin” degan yolg‘on targ‘ibotlar,
Ko‘p pul ishlayotgan, lekin jamiyatga foyda bermayotgan shaxslar yulduz sifatida targ‘ib qilinayotgani,
Mehnat va sabr emas, muvaffaqiyat uchun “omad”ga tayanish psixologiyasi.
Bu esa yoshlarning hayotga jiddiy qaramasligiga, ilm va hunar o‘rganishga loqayd bo‘lishiga olib kelmoqda.
3. Ota-onalarning farzand tarbiyasidagi sustligi
Ko‘p hollarda ota-onalar:
Farzandining ichki qiziqishlari va iqtidorini o‘rganmaydi,
“Faqat ko‘p pul topadigan kasbni tanla” deya bosim o‘tkazadi;
Tarbiya emas, ta’minot (pul, kiyim, telefon)ni asosiy vazifa deb hisoblaydi;
Farzandni to‘g‘ri kuzatmasdan, “boshqalar bilan solishtirish” orqali ruhiy bosim o‘tkazadi.
Natijada bola o‘z kasbiga emas, ota-ona yoki jamiyatda urf bo‘lgan sohalarga yo‘naltiriladi. U bu kasbni yoqtirmasa ham, faqat moliyaviy foyda uchun tanlaydi. Bu esa kasbiga muhabbat yo‘qolishiga, ishdan qoniqmaslikka, hatto yolg‘onchilik va firibgarlikka yo‘l ochadi.
4. Yoshlar orasida ijtimoiy illatlar o‘sishi
Yuqoridagi muammolar natijasida:
Poraxo‘rlik, tovlamachilik ko‘paymoqda;
O‘quvchi yoki talabalar bilim emas, diplom olishni maqsad qilmoqda;
O‘z ustida ishlash, ma’naviy va axloqiy kamolotga e’tibor kamaymoqda;
Yoshlar bir-biriga nisbatan ishonchsiz va befarq bo‘lib bormoqda.
Bu holatlar jamiyatda ishonch muhitini yo‘q qiladi, adolat tamoyillarini buzadi, va korrupsion muhitni keltirib chiqradi.
5. Yechimlar va amaliy tavsiyalar
Yoshlar tarbiyasidagi bu muammolarga quyidagi amaliy choralar tavsiya etiladi:
a) Kasbga ijtimoiy qiymat berish
Har bir kasb – jamiyatga xizmat qilish vositasi ekanligini anglatish.
“Shifokor odam hayotini saqlaydi, duradgor uy quradi, dehqon xalqni boqadi” degan tushunchalarni qayta jonlantirish.
Har bir kasbda halollik va ijtimoiy foyda mezonlarini targ‘ib qilish.
b) Ta’limda tarbiya komponentini kuchaytirish
Maktab va oliy o‘quv yurtlarida faqat bilim emas, balki axloqiy, ruhiy tarbiya beradigan mashg‘ulotlar joriy etish.
O‘quvchilarga mustaqil fikr, kasb tanlashda o‘zini tanish va baholash usullarini o‘rgatish.
c) Ota-onalarning tarbiyada faol ishtirokini rag‘batlantirish
Oilaviy treninglar, tarbiya kurslari orqali ota-onalarni ongli yondashuvga tayyorlash.
Farzandni tanqid qilishdan ko‘ra, tinglash va yo‘l ko‘rsatishga undash.
d) Ijtimoiy ommaviy axborot vositalarini maqsadli ishlatish
Oson boylik emas, mehnat, fidokorlik, sadoqat kabi qadriyatlarni targ‘ib qiluvchi kontent yaratish.
6. Islomiy yondashuv: Tarbiya asoslari va qadriyatlar
Islom dinida tarbiya eng muhim vazifalardan biridir. Qur’oni karimda ham, rosulimiz alayhissalom sunnatlarida ham bolalar tarbiyasiga e’tibor doimo birinchi o‘ringa qo‘yiladi.
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا
“Ey mo‘minlar! O‘zingizni va ahli-ayolingizni do‘zaxdan saqlang!” (Tahrim surasi, 6-oyat)
Bu oyat bizni nafaqat o‘zimiz, balki farzandlarimizni ham ma’naviy jihatdan asrashga da’vat etadi. Farzandlarimizga faqat dunyo manfaatini emas, axloqiy barkamollikni ham o‘rgatish zarurligini, farzand tarbiyasi – ota-onaning ilohiy mas’uliyati ekanini bildiradi.
Nabiyimiz Muhammad sollalohu alayxi vasallam shunday marhamat qilganlar:
كُلُّكُمْ رَاعٍ، وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ
“Har biringiz qo‘riqchisiz va har biringiz o‘z qo‘riqlayotgan narsasi (oila, farzand) uchun mas’uldur.” (Buxoriy va Muslim rivoyati)
Yana bir hadisda Rasululloh ﷺ mehnatga bo‘lgan munosabatni shunday ta’riflaganlar:
مَا أَكَلَ أَحَدٌ طَعَامًا قَطُّ خَيْرًا مِنْ أَنْ يَأْكُلَ مِنْ عَمَلِ يَدِهِ
“Hech kim o‘z qo‘li mehnatidan yegan taomdan afzalroq taom yemagan.” (Buxoriy rivoyati)
Islomda:
Har bir kasb sharafli, agar u halol bo‘lsa.
Halol rizq – ibodatning bir qismidir.
Ilm olish – har bir erkak va ayol uchun farzdir.
Firibgarlik, qimor, yolg‘on va shu kabilar – katta gunohlar sirasiga kiradi.
Demak, yoshlarimizni tarbiyalash – faqat dunyoviy emas, diniy mas’uliyat hamdir. Ota-onalar farzandini kasb tanlashda nafaqat moddiy foyda, balki axloqiy tozalik, jamiyatga foyda, halollik mezonlariga qarab yo‘naltirishi lozim.
Xulosa
Yoshlarimiz tarbiyasi zamonaviy davrda turli ichki va tashqi tahdidlar bilan yuzma-yuz turibdi. Oson pul topish istagi, hayotga yengil qarash, ota-onalarning befarqligi, kasbga bo‘lgan noto‘g‘ri yondashuv yosh avlodni axloqiy inqiroz tomon boshlamoqda. Bu muammoni bartaraf qilish uchun jamiyat, ta’lim muassasalari, oilalar va diniy doiralar birgalikda harakat qilishi zarur. Islomiy yondashuv esa ushbu muammolarni chuqur anglab, sog‘lom avlodni tarbiyalashda eng ishonchli yo‘ldir.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Qur’oni Karim.
2. Imom Buxoriy, . Al-Jome’ as-Sahih.
3. A. Qayumov. Yoshlar va axloqiy tarbiya. Toshkent, 2018.
4. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. Kasb tanlash va tarbiya bo‘yicha metodik qo‘llanma. 2022.
5. Islom.uz maqolalari arxivi (2020–2024).
Ubaydullayev Qobiljon
“Hidoya” ta'lim muassasasi 2-kurs talabasi
