Maslahatning - Islomdagi ahamiyati
Islom dini nafaqat shaxsiy ibodatlar tizimi, balki ijtimoiy va siyosiy hayotning ham mukammal dasturidir. Bu dasturning asosiy tamoyillaridan biri **Maslahat (Sho'ro)**dir. Qur'oni Karim va hadisi shariflarda ta'kidlanishicha, har bir muhim ishni yakunlash uchun azmu qaror va maslahat zarur. Zero, Alloh taolo o'z Payg'ambariga (s.a.v.) ham mo'minlar bilan ish yuritishda maslahatlashishni buyurgan: "Va ular bilan ishda maslahat qil." Bu tamoyil, maslahat so'ragan kishi xato qilmasligini, yakka hukmronlik esa nadomat keltirishini anglatadi.
I. Maslahatning Fazilatlari va Afzalliklari
Maslahat insonni shoshilinch xato qarorlardan himoya qiluvchi qalqondir. Maslahatlashishning asosiy foydalari quyidagilardir:
- Xatodan himoya: Payg'ambarimiz (s.a.v.) aytganlaridek: "Maslahat pushaymon bo'lishdan himoyadir va malomatdan omondir." Bir kishining fikri xato bo'lishi mumkin, ammo donolarning jamlangan fikri ko'pincha to'g'ri bo'ladi.
- Yakka hukmronlikka qarshi vosita: Ali ibn Abu Tolib (r.a.) maslahatni "qanday yaxshi yordamchi" deb ta'riflab, yakka hukmronlikka intilishni "yomon odat" deb atagan. Maslahatdan yuz o'girish shaxsiy xatoga yo'l qo'yishga va oxir-oqibat halokatga olib keladi.
- To'g'rilikka erishish: Umar ibn Abdulaziz aytganidek, maslahat va munozara "rahm-shafqat eshigi" bo'lib, ular orqali to'g'ri fikr yuzaga chiqadi.
II. Dono va Loyiq Maslahatchining Besh Asosiy Sifati
Maslahat beruvchida faqat aql emas, balki chuqur axloqiy va diniy sifatlar ham talab qilinadi. Manbalarda ideal maslahatchida bo'lishi kerak bo'lgan besh asosiy xislat ajratiladi:
- To'liq aql-idrok va katta tajriba: Maslahatchi mulohazali bo'lishi, amaliy tajribaga ega bo'lishi kerak. Uning aqli, hatto johil bo'lsa ham, samimiy bo'lgan maslahatchining xatosini to'g'rilashga qodir bo'lishi lozim.
- Diyoniylik, rostgo'ylik va azmu-qaror: U dindor, ishonchli va bergan maslahatida qat'iyatli bo'lishi kerak. Maslahat faqat og'izdagi so'z emas, balki qalbning xolis niyati bo'lishi shart.
- Samimiy sadoqat (Hasadsiz do'stlik): Maslahatchi hasadgo'y bo'lmasligi, sirdosh, mehribon va maslahatdan yuz o'girmasligi kerak. Uning maslahati shaxsiy g'arazga emas, balki maslahat so'rovchining manfaatiga yo'naltirilgan bo'lishi lozim.
- Xotirjamlik va fikr pokligi: U zerikmaydigan, g'am-tashvishlarga qarshi fikr yurita oladigan va o'z fikriga xiyonat qilmaydigan bo'lishi kerak. Uning maslahati chuqur o'ylangan va tajribaga asoslangan bo'lishi lozim.
- G'arazli maqsadlardan xoli bo'lish: Maslahatchi o'z xohish-istaklari, shaxsiy g'arazlari yoki nafsi xohishiga amal qilmasligi, balki faqat maslahat so'rovchining ishini to'g'rilashga yordam berishi kerak.
III. Maslahatlashish Odobi va Yakuniy Hukm
Maslahatchi nafaqat yuqori sifatlarga ega bo'lishi, balki maslahat berishning o'ziga xos odoblariga ham rioya qilishi lozim:
- Maslahatchi "amin"dir: Payg'ambarimiz (s.a.v.) aytganidek, "Maslahatchi ishonchli (omonatdor)dir". U maslahat so'ralmasdan turib ishora qilmasligi, o'z fikridan mag'rurlanmasligi, balki uni xolislik bilan taqdim etishi kerak.
- Fikrning pokligi: Maslahatchi o'zining shaxsiy manfaatini ko'zlab, maslahat so'rovchini xatoga boshlamasligi kerak.
- Yakka fikrdan qochish: Agar maslahat masalalari murakkab bo'lsa, yolg'iz bir fikrga qanoat qilmasdan, munozara va jamoaviy fikrlash orqali to'g'ri yechimga erishish lozim.
Xulosa:
Maslahat Islom jamiyatida muvaffaqiyat va adolat kalitidir. Kimki ishlarda maslahatlashib ish yursa, Alloh uning ishini to'g'rilaydi. Aqlli kishilar bilan maslahatlashish orqali odam o'zining shaxsiy fikri xato bo'lsa ham, eng to'g'ri va ishonchli yechimga erishadi.
Ziyayev Abdulqahhor
Ta'lim muassasasi o'qituvchisi
