Жалолиддин Суютийнинг хаётлари - 2

У кишини “Асют” деган шаҳарга нисбат берилади. Энди у Мисрнинг юқори қисмидаги Нилнинг Ғарбий томонидаги шаҳар хисобланади. Худди “Маросидил итлоқ”да келтирлишича. “Муъжамул яқут” да келтирилишича хамзасиз “Суют” шахри деб аталади.

Жалолиддин Суютийнинг боболари у шаҳарда мадраса қурдирган эдилар ва кўпгина вақфларни вақф қилган эдилар. Кейинчалик ана шу ерда Жалолиддин Суютийнинг оталари Камол туғилдилар. Оталарига хам Жалол сифатини нисбат берилган. Жалолиддин Суютийнинг оталарини ана шу шаҳар тўғрисида “Ал Мазбут фи ахбори Асют” ва “Ал Мақомати Асютия” деб номланган рисолалари бор. Хозирги кунда Миср Жумхуриятида сақланади. 

Жалолиддин Суютийга Хузарий деб нисбат берилишлиги Боғдоддаги бир маҳаллага бориб тақалади. “Мирсод” да айтилишича, у Боғдоднинг шарқий қисмида бўлган. Уни хозирги кунда Хузайрия деб номланадиган маҳалладир. У маҳалла Абу Ҳанифанинг (р.а) мақбаралари билан  қўшнидир. Хузайр бозори билан машҳурдир. “Ҳуснул Махозира” да зикр қилинишича, эҳтимол боболаридан бирлари ана шу ердан бўлишлари мумкин.

Жалолиддин Суютийнинг боболари аҳли илм, оталари эса Шофеъий мазҳабининг фақиҳларидан бўлганлар. Жалолиддин Суютий 5 ёш 7 ойлик бўлганларида Қуръони Каримнинг “Таҳрим” сурасига ёд олган эдилар. Жалолиддин Суютий бутун умрлари давомида илмга қизиб, дарс беришлик билан машғул бўлдилар. Устозларидан илм ўрганиб, шогирдларига ўргатар эдилар. Жалолиддин Суютийнинг ёшлари улуғ ёшга етганда нафсларида бир заифликни сезганларида, дунёни тарк қилиб, китоб тасниф қилишлик ва ибодат учун инсонлардан узлатда бўлдилар. Китоблари “Ат Танфийсу фил иътизали ъанил фатя ват тадрийс”ни ёздилар. 

Жалолиддин Суютий ўзларига хос олим ва фазл эгаларига муносиб бўлган хаётларида саховатлик, иффатлик, кўнгиллари тўқ зотлардан эдилар. Султон ва обрўлик икшилардан узоқда бўлардилар. Ўзларининг ризқларига қаноат қилган холда, вазир ва амрларнинг эшигиларида турмас эдилар. Амр ва Вазирлари у зотнинг зиёратларига келишар ва у зотга ҳадялар   беришарди, лекин Жалолиддин Суютий уларни қайтариб юборар эдилар. 

Жалолиддин Суютийнинг тафсир ва унга тааллуқли бўлган илмлар тўғрисида ва  қироат, ҳадис ва унга тааллуқлик бўлган илмлар, фиқҳ ва унга тааллуқлик бўлган илмлар, араб тили фани ва унга тааллуқлик бўлган илмлар, усул ва баён тўғрисида, тасаввуф тўғрисида, тарих, адабиёт, соҳасида  ёзган илмий мерослари катта киичк мужалладлик 300 га яқин китоблари санаб чиқилган.

Жалолиддин Суютий илм ва амалда мақтовли киши эдилар. Амр ва подшоҳларнинг хузурига хаётлари давомида умуман бормаганлар. У зотга Аллоҳ таоло берган илм ва аҳлоқларни беркитмасдан зоҳир қилардилар. Аллоҳ таолонинг “وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ”   “Ва Аммо Роббингизни берган неъмати хақида сўзланг” оятига амал қилиб. Фақатгина Аллоҳ  таоло беркитишни буюрган нарсаларнигина беркитар эдилар.  Жалолиддин Суютийнинг мақсадларини билмаган кишилар, “Фалончи катта даъво қиляпти” дейишарди.

Жалолиддин Суютий мантиқ илми билан шуғулланишлик ҳаром деб фатво берган эдилар. Шунда у кишига бир жамоа қарши туришди. У зот ўзлари “Бу воқеа инсонлар менга қарши турган воқеаларнинг аввалгиси” айтдилар. 

 У зот “Мударрисга хар бор дарс беришликни ирода қилганда сураи “Мулк”ни “Ихлос” сурасини “Муъаввазатайн”ни “Фотиҳа”ни ўқишлиги лозим бўлади” – дер эдилар. Буни шайхул ислом Солиҳ ал-Балқинийдан нақл қилардилар. Жалолиддин Суютий  айтдиларки - мен илмни 600 кишидан ўргандим дер эдилар. Мен уни “Уржуза” номли китобимда тартиблаштирдим. Улар 4 табақададир.

1. Фахр ибн Нажжор асҳобларидан, Аш Шарафу Ад Дибётий, Сулаймон ибн Ҳамза, Ибн Аби Насруш Шерозий ва шу кишиларга ўхшаган кишилардан ривоят қилган кишилар.

2. Ас Сирожи Ал – Балқинийнинг Ал-Ҳофиз ибн Абул Фазл Ал Ироқий ва шуларга ўхшаган кишилардан ривоят қилган кишилар. Улар мартабада олдингилардан пастроқда туришар эди. 

3. Аш Шариф ибн Ал Кувайк ва Ал Жамол Ал Жилий ва уларга ўхшаган кишилардир. Улар мартабада олдингилардан пастроқда туришар эди. 

4. Абу Зарқа Ал Ироқий ва ибнул Жавзий ва шуларга ўхшаган кишилардан ривоят қилган зотлар.

Бизга хабарларда етиб келишича, Жалолиддин Суютий  Нил дарёсининг олдида яшаган вақтларида, эшикларини очмаганлар. У кишига султон Ал Ғоврий битта қул ва минг динор юборган эди. Жалолиддин Суютий  эса минг динорни қайтариб, қулни эса озод қилиб, ўзларига Ал – Хужратун Набавийда хизматкор қилиб олдилар. Жалолиддин Суютийнинг олдиларига келган кишиларга айтардиларки, “Қайтиб бизни олдимизга ҳадя олиб келмагин, чунки Аллоҳ таоло бизни бунга ўхшаш нарсалардан бехожат қилган”.

Жалолиддин Суютийга - “Албатта баъзи валийлар инсонларнинг хожатини чиқариш учун, подшоҳ, амрларнинг олдига бориб туришар эди” – дейилганда у зот – “Подшоҳ ва амрларнинг олдига бормасликда салафи солиҳларга эргашишлик, мусулмоннинг дини учун саломатликроқдир”- дедилар. 

Жалолиддин Суютийнинг ёшлари қирққа етганда одамлардан ва дунёдан юз ўгириб, дарс ва фатволарни ҳам тўхтатиб, бутунлай Аллоҳ таолога ибодат билан шуғулланганлар. У зот умрларининг охирига келиб “Равзатул Миқёс” деган жойда яшадилар ва у ердан токи умрларининг охиригача чиқмаганлар. Хижрий 911-йилнинг Жумадул ула ойининг жумъа оқшомида вафот этганлар. Ва у зотнинг қабрларини Имом Шофеъий (р.а)нинг қабрларига яқин бўлган жойга қўйилган. Мисрдаги “Қарофа” деган қабристонга дафн қилинган. Аллоҳ у кишидан рози бўлсин! 

Турсунов Абдулбоқи

"Ҳидоя" ўрта махсус ислом 
билим юрти ўқитувчиси